Arte do fin do mundo no Faro de Cabo Vilán

A mostra Côte à Côte, Beira a Beira plantexa un diálogo interartístico entre vinte creadores dos finisterres galego e bretón

A visita á inauguración da mostra vira nunha experiencia apocalíptica debida ao temporal

Vista dende o valado de Cabo Vilán o sábado 4 de maio do 2024. Auga e brétema.

O día da inauguración da mostra Côte a Côte, Beira a Beira (sábado, 4 de maio do 2024) os refachos de vento e auga complicaban camiñar os corenta metros entre o aparcadoiro e o espazo expositivo do Faro de Cabo Vilán (Camariñas) redundando na atmósfera temperalmente romántica dun lugar que desexaría pintar Caspar Friedrich. Tanto ten que xa sexa maio, Cabo Vilán adoita ser unha experiencia apocalíptica, que nos expón aos abismos da paisaxe, ao furor do mar e do vento; a nosa propia insignificancia.

(Esquerda a dereita) O presentador do evento Santiago Pazos, o galerista Manolo Eirín, os artistas Pedro Tasende e Peter Kramer, a directora da Casa do Faro e o creador francés Yves Tilly.

Empurrados polo furor do vento e pola choiva, o sábado catro de maio ás doce da mañá, día e hora da inauguración da mostra, chegamos ao faro despeluxados, mollados e aliviados por entrar a coberto. A sala estaba intermediada por unha obra do recentemente finado artista carballés Manuel Facal, unha escultura de tecidos en cores branco, vermello e negro que cheira a morte. Unha desas obras espello que incomoda porque reflicte a violencia que temos dentro cada un de nós. Foi a particular homenaxe do galerista Manolo Eirín ao recentemente finado artista carballés con quen chegou a desenvolver unha relación que excedía o profesional.

Público asistente á inauguración da mostra
Cartel da mostra

Ademais de Manuel Facal, outros nove artistas expoñían baixo o nome da galería carballesa Manolo Eirín: Elena Matamoro, Ruth Vidal, Tuset, Vari Caramés, Eva Antelo, Fred Langford Edwards, Peter Krammer, danés arraigado en Malpica e Pedro Tasende, o meu irmán, un carballés que vive na Bretaña e parte tamén responsábel das conexións que fixeron posíbel a mostra en Camariñas. Pola súa banda, Atelier du Hézo colaborou con once artistas entre os que están Elisabeth Wadecki, Thierre Le Saëc, Benedicte Hubert-Darbois, Dany Gueble, Josée Theillier, Claude Gesvret, JPHL, Anne Robic, Jean-François Robic François Jeune e Yves Tilly, presente na inauguración quen, por certo, xa viaxara unha década antes a Camariñas en veleiro.

Pedro Tasende, Yves Tilly, Josée Theillier, Peter Krammer

Obra Brazos abertos de Pedro Tasende. Tinta chinesa sobre poliéster

O meu irmán Pedro Tasende, arquitecto e artista carballés afincado na Bretaña, participa na mostra coa obra Brazos abertos, tinta chinesa sobre tea de vela en poliéster recuperada da industria náutica de Morbihan. O entramado interior da figura, sen tinta, chama especialmente a atención. É unha obra que invita a concentrarse no baleiro, na simplicidade e que conceptualmente continúa a súa anterior mostra, Un lugar para o alento.

Nesta foto estamos ás tres irmáns coa miña nai apoiando ao bebé da familia e posando diante da súa obra. De dereita a esquerda: María, Pedro, mamá, Pati i eu.

Encantáronme tamén as esculturas en madeira do francés Yves Tilly quen, por certo, traballa moito en eucalipto así que ben podería quedar a traballar unha tempada en Galicia que material non lle ía faltar. Como diría un dos artistas galegos da madeira, Álvaro de la Vega, a madeira nunca minte, todo queda gravado nela dende o primeiro corte, non da segundas oportunidades.

Outras das miñas obras preferidas expostas foron as de Josée Theillier: dous debuxos a carbón negro que representan o territorio de guerra que, metafóricamente, tamén é ostracismo ao que se ven sometidas algunhas mulleres cando chegan a casa, o ámbito do doméstico que as engule, fainas desaparecer, afúndeas a negro. Unha obra que parte dunha cita da novela existencialista O Estranxeiro de Albert Camus: Ante esta noite chea de signos i estrelas abrinme por vez primeira á tenra indiferenza do mundo. A reflexión de Theillier sobre o doméstico e a anulación represéntame de xeito absoluto: levo unha semana tentado facer tempo para escribir esta crónica, devorada por unha cadea infinita de tarefas domésticas, estudiantís e de crianza dos meus fillos que me alonxan da miña verdadeira esencia, virando eu mesma nun territorio en guerra.

As dúas obras do centro son da artista francesa Josée Theillier e as dúas esculturas negras en madeira son do seu compatriota Yves Tilly, presente na inauguración da mostra.

Desta beira, resalto tamén a obra do artista danés afincado en Malpica Peter Krammer. Peter ten varias liñas de traballo aínda que incide nalgunhas delas. En Camariñas está presente con dous cadros dunha temática que repite, a representación de ánforas. Polo que respecta á técnica, nestes cadros Peter traballa cun martelo moi fino que herdou do seu avó e que lle serve para dar relevo á figura sobre papel a través dos golpes.

Lembremos que algúns destes artistas, entre eles Peter Krammer, Pedro Tasende, Manolo Eirín e Manuel Facal, xa expoñeran conxuntamente baixo a temática do mar e do fin na mostra Costa da Morte Costa da Vida acollida pola Galería Manolo Eirín no ano 2019.

En realidade, ningunha das obras expostas ten desperdicio polo que vos invito a ir vela pola vosa conta i elexir aos vosos artistas favoritos ademáis de desfrutar dunha das paisaxes máis terribles, etimoloxicamente falando, da Costa da Morte. Unha paisaxe sublime que non pode ser entendida baixo os vellos cánones de porporción e perfección e que ten o poder de destruirnos.

Camiñante sobre o mar de brétema de Caspar Friedrich (1818)

O lugar da mostra: Historia do faro de Cabovilán: o faro romántico

Solitario, mallado polo mar aberto, crónica dun mundo que xa so existe na memoria dos libros, o primeiro faro de Cabo Vilán foi historicamente romántico xa que databa de 1854, cando unha España atrasada estaba pechando o movemento que liberou a arte de tódalas regras clásicas. O primeiro faro prendía mediante unha lámpada de émbolo de aceite que non tiña a suficiente altura e que deixaba zonas de sombra. O faro primitivo non impediu a traxedia do buque británico HMS Serpent que naufragou o 10 de novembro de 1890 en Punta Boi con 172 persoas a bordo, enterradas no Cemiterio dos Ingleses, camposanto que Camariñas improvisou tralo accidente.

O primeiro faro eléctrico de España

En xaneiro de 1896 comeza a funcionar o novo faro de Vilán, o primeiro de España en utilizar enerxía eléctrica, levando o milagre da luz a unha Galicia totalmente apagada. O faro de Cabo Vilán, de forma octogonal, 24 metros de altura e granito do país, foi construido sobre unha rocha a 80 metros sobre o nivel do mar proxectando luz ao longo de 55 kms. Cando o novo faro se inaugurou, precisaba o traballo de seis fareiros, maquinistas, fogueteiros, así que se construiu un edificio auxiliar unido á torre a través de cen chanzos que é o que alberga a exposición de arte Côte a Côte, Beira a Beira. Por certo, o faro de Cabo Vilán foi declarado Sitio Natural de Interese Nacional no ano 1933. Hai que ter en conta, ademais, que nas súas rochas aniñan aves en perigo de extinción coma a gaivota tridáctila, o cormorán moñudo e o arao de Cons. Na actualidade, o edificio anexo ao faro é un centro de interpretación dos naufraxios, faros e señais marítimas que inclue un percorrido en video polo interior da torre do faro.

A mostra Côte a Côte, Beira a Beira está a vosa disposición no Cabo Vilán ata o 31 de maio de mércores a domingo de 11 a 14h e de 15 a 18h.

Lembrade tamén que dúas mostras máis, con outros artistas, se sucederán a esta baixo o mesmo título e coa mesma idea de xuntar a creadores dos finisterres galego e bretón. A mostra Côte à Côte que albergará a galería de arte contemporánea bretona Atelier du Hézo dende o 20 de xullo ao 18 de agosto e a mostra Beira a Beira que acollerá en Carballo a Galería Manolo Eirín dende o 7 de setembro ao 31 de outubro, así que estade atentos.

Por qué considero un error el estudio con ordenadores a edades tempranas

Este es mi tercer curso como profesora de Lengua Castellana y considero un error que mi alumnado de 1°, 2° y 3 °de ESO utilice el ordenador para acceder a contenidos colgados en línea y no utilicen libros de texto, lectura, fichas u otro material impreso. Después de liderar durante dos años el estudio de mis alumnos con libros de texto y este año hacerlo a través de la mochila digital Edixgal, tengo muchos argumentos para considerarlo un error que la Consellería de Educación debería rectificar cuanto antes.

Argumentos académicos

Entre los argumentos estrictamente académicos pienso que es necesario que el alumnado ejercite la escritura a edades tempranas. Tomar notas desde pequeños, caligrafiar, resumir, hacer esquemas es fundamental en el proceso de aprendizaje y cognitivo. Además, a través de la escritura, de la ordenación del pensamiento, de la elaboración de pequeños textos, de la separación de palabras, de la omisión de determinadas letras o sílabas, de los finales, de la confusión de grafías y de las disgrafías se detectan problemas serios de aprendizaje. Algo prácticamente imposible de determinar con la fórmula del clic que no es otra que la de elegir con el ratón la respuesta verdadera de distintas alternativas o respuestas que se dan ya escritas. Por cierto, también es muy difícil realizar un proceso de aprendizaje de la escritura que sea satisfactorio con los actuales cuadernillos de Educación Infantil. Esos cuadernillos editados lujosamente, con ilustraciones atractivas pero rellenables que apenas dejan espacio para la elaboración propia de respuestas y, por lo tanto, para el pensamiento, su ordenamiento y para le escritura.

Elegir la opción correcta

Por otro lado, la mayoría de los ejercicios de la plataforma digital consisten en elegir la opción correcta y, como hay dos oportunidades para hacerlo de cada vez y se puede reiniciar el ejercicio las veces que se quiera, el alumnado hace y deshace los ejercicios hasta que el autocorrector les da el visto bueno sin que haya aprendizaje real y, una vez más, sin elaboración propia del pensamiento, ordenación y exposición del mismo a través de la escritura. Muchos alumnos tienen la impresión de que el aprendizaje está ya construido, que se encuentra navegando en Internet y que solo hay que fusilarlo de la Wikipedia, de cualquier hallazgo de Google…sin que haya una discriminación de las fuentes informativas. Como ejemplo diré que, cada vez que les pido que me hagan un resumen del texto sobre el que estamos trabajando, utilizan exactamente las mismas palabras que vienen en el mismo texto.

Control de contenidos

Además, en aulas de treinta alumnos es imposible controlar lo que hace constantemente cada uno en su ordenador y hay algunos alumnos que son maestros cambiando rápidamente de pantalla y borrando su rastro digital. Controlar el acceso a juegos y otros contenidos inapropiados y ajenos a la materia es mucho más difícil de lo que inicialmente pueda parecer. A comienzos de este curso (2023-2024) el alumnado tenía acceso libre a contenidos de adultos. Tanto es así que en torno a la Navidad a muchos profesores nos llegó un correo electrónico avisando de que, parte de nuestro alumnado, había consumido de manera continuada productos pornográficos. Después de muchas quejas a la Consellería de Educación, parece que este aspecto está más o menos controlado y este tipo de contenidos, capados.

(El alumnado, que es muy apañado, utiliza el ordenador para otros usos que no tienen que ver con el acceso a contenidos de Lengua Castellana y Literatura o cualquier otra materia. Casi todos ellos utilizan las pantallas como espejos y se peinan en su reflejo. Es bastante gracioso verlos como constantemente se atusan el pelo dado que la vanidad es muy humana y, por lo tanto, no me es ajena. También utilizan el ordenador como espejo retrovisor, para vigilar a las compañeras y compañeros que tienen detrás sin que estos se den cuenta y sin que yo tampoco lo haga. )

Exceso de exposición a las pantallas

Otra contradicción es la sobreexposición a las pantallas, mientras que todos los expertos alertan que hemos de controlar desde el punto de vista de las adicciones, salud mental, social y visual la exposición a las pantallas, está claro que la mochila digital no hace más que agravar el problema.

Los fallos del propio sistema y aulas de los años ochenta

Es un sinsentido introducir el aprendizaje a través de dispositivos digitales y hacerlo en aulas de los años ochenta puesto que en la mayoría de ellas solo hay uno o dos enchufes y los alumnos tienen seis horas lectivas a diario, en ocasiones ocho, y se quedan sin carga en el ordenador constantemente y, por lo tanto, sin acceso a los contenidos con los que se realiza la enseñanza y el aprendizaje. Lo normal es que cada uno de los pupitres ya tuviera conexión eléctrica con la que cargar los portátiles. El propio sistema de acceso a los contenidos Edixgal, a la plataforma educativa, falla de vez en cuando.

Ordenadores caros en manos de alumnado inmaduro

Aproximadamente 65 mil alumnos gallegos de 630 centros utilizan actualmente el libro digital de la Xunta de Galicia, la mayoría de ellos es alumnado de Educación Primaria y Secundaria. Ya hemos dicho que la mayoría de ellos son inmaduros cognitivamente y que el uso de ordenadores a edades tempranas altera el aprendizaje satisfactorio de la lectoescritura pero es que, además, son inmaduros emocionalmente para hacerse cargo de un material caro y delicado. Además de la constante pérdida y robo de cargadores, hay que hablar de la ruptura de pantallas, pérdida y sustracción de equipos…Aunque la Xunta ofrece un seguro anual voluntario de aproximadamente 50€ sobre esos equipos, no todos los padres los hacen y luego llegan las lamentaciones. Varios de mis alumnos se han quedado sin ordenador a mediados de curso por este motivo. ¿Están los niños de Primaria y Secundaria, sobreprotegidos por las familias helicóptero y la sociedad del bienestar, preparados para cuidar de quipos caros y frágiles? ¿Son conscientes de la conquista que supone y el valor del patrimonio público? Personalmente, considero que no. No solo lo comprueblo cada día observando a mis alumnos (un grupo de 1° de ESO, dos grupos de 2° de ESO, y uno de 3°) sino que lo veo en mi casa con mis hijos, de 5º y 6º de Primaria.

Escaso peso y acceso gratuito a los contenidos

El escaso peso sobre los hombros de nuestros hijos, que no es un problema menor, y el acceso gratuito a los contenidos, son dos de los beneficios de este tipo de enseñanza digital. Por otra parte, el acceso a contenidos atractivos multimedia ya se garantiza a través de un ordenador y un proyector digital por aula controlado por el equipo docente.

Retrasar la edad de aprendizaje a través de ordenador

Sí que considero que el aprendizaje con la mochila digital podría ser factible a partir de 4º de Eso, por ejemplo, cuando nuestro alumnado haya desarrollado su caligrafía, capacidad de síntesis, ordenación de ideas y elaboración de textos, esquemas, resúmenes… y tenga interiorizados ciertos mecanismos de lectoescritura. Justo al revés de lo que hace la Xunta que elimina el aprendizaje por ordenador a partir de esta franja de edad.

Entonces, cuando escucho a algunos padres criticar la reticencia que tenemos algunos profesores en que el proceso de enseñanza aprendizaje se realice con ordenador a edades tempranas, es que creo que tienen un desconocimiento absoluto de las problemáticas reales del aula y de los procesos de enseñanza y aprendizaje. No es que rechacemos Edixgal por no actualizar nuestros conocimientos informáticos, ni porque muchos de nosotros seamos nativos analógicos, no, puesto que nuestro reciclaje es y tiene que ser continuo. Pero tenemos nuestra propia experiencia en el aula y la mía no es buena con el alumnado de los primeros cursos de Secundaria.

Manual de Lengua Castellana

Por supuesto que no hay que tener un manual de cada materia para impartir contenidos sobre esa materia pero tiene algunas ventajas, entre otras, ofrecer un libro de apoyo con el que es fácil seguir los contenidos y que facilita el seguimiento de los mismos en caso de que haya alumnado que se ausenta temporalmente o profesorado de baja. También para que las distintas líneas de un instituto realicen más o menos el mismo aprendizaje. Concretamente, en Lengua Castellana, yo elegiría trabajar con un libro de lectura por trimestre en el que impartiría todo tipo de contenidos: Educación Literaria, Lectura, Escritura, Vocabulario, Composición de Textos, Oralidad, Ortografía, Gramática…

Aprendizaje por proyectos

A algunos padres se nos llena la boca hablando del aprendizaje por proyectos pero cada vez que quiero salirme de los estipulado con mis alumnos, llevar alguna práctica con ellos en horario escolar o fuera de él, comienzan a surgir los problemas. La mayoría de los padres consideran una pérdida de tiempo que los acerque a la calle a realizar cualquier tipo de investigación y prefieren que sus hijos repitan miméticamente y pasivamente el contenido ya elaborado por otros ( que hoy en día se ciñe a un copia y pega y, en algunos casos, a memorizar lo que se copia y pega) a que ellos investiguen, elaboren y compongan activamente su propio conocimiento. Como siempre, comienzo a irme de tema y, esta última reticencia convendría abordarla con calma en otro artículo.